100. rocznica śmierci Władysława Żeleńskiego
- Data publikacji: 22.01.2021, 13:58
W sobotę, 23 stycznia, minie 100. rocznica śmierci wybitnego polskiego kompozytora i pianisty, Władysława Żeleńskiego. By uczcić pamięć Honorowego Obywatela Krakowa, władze miasta zapalą w tym dniu symboliczny znicz na jego grobie.
Władysław Żeleński urodził się na początku lipca 1837 roku w Grodkowicach w pobliżu Krakowa. Do miasta przeprowadził się wraz z matką i rodzeństwem po śmierci ojca. Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Ciołek. Był kompozytorem i pianistą, jednym z najwybitniejszych przedstawicieli neoromantyzmu w muzyce polskiej. Początkowo swoje zdolności w grze na fortepianie kształcił pod okiem Kazimierza Wojciechowskiego, a następnie Jana Germasza. Natomiast naukę z kompozycji pobierał u Franciszka Mireckiego. Będąc w Wiedniu, zachwycił się Lisztem i Meyerbeerem, ale to Mozart wywarł największy wpływ na jego twórczość. Wytrwała praca sprawiła, że wkrótce pojawiły się jego pierwsze utwory – dwa kwartety smyczkowe, trio fortepianowe, uwertura na orkiestrę oraz sonata fortepianowa. Po raz pierwszy dyrygował na koncercie mając zaledwie 20 lat.
Jego edukacja nie ograniczała się jedynie do muzyki. Za namową matki postanowił zdobyć wykształcenie, które, w razie niepowodzenia na drodze artystycznej, zapewni mu stabilną posadę. Z tego powodu w 1857 roku rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które kontynuował na Uniwersytecie Karola w Pradze, gdzie uzyskał tytuł doktora. Jednak z filozofią nie wiązał swojej przyszłości. Wyjazd za granicę umożliwił mu dalsze kształcenie się z gry na fortepianie u czeskiego kompozytora Alexandra Dreyschocka. Próbował także swoich sił na studiach kontrapunktu i w grze organowej pod okiem Josefa Krejciego, ale nie ma oficjalnych informacji o jego formalnym ukończeniu tych kierunków. Liczne podróże do Drezna, Lipska i Wiednia uświadomiły mu braki w edukacji i wyznaczyły kierunek jego dalszej drogi artystycznej. By zdobyć większe doświadczenie i wiedzę, rozpoczął studia z kompozycji w Narodowym Konserwatorium Muzycznym w Paryżu pod kierunkiem Napoleona-Henriego Rebera. Swoją wiedzę uzupełniał podczas prywatnej nauki u Bertolda Damckego. Największym autorytetem muzyki operowej był dla Żeleńskiego Christoph Willibald Glucka. Zainspirowany jego twórczością, rozpoczął pracę nad operą Dziwożony, jednak tego utworu nigdy nie ukończył.
Po powrocie do Krakowa w 1871 roku zaczął prężnie działać artystycznie. Zorganizował swój pierwszy koncert kompozytorski, a dochód z tego wydarzenia przeznaczył na odbudowę Sukiennic. Następnie wyjechał do Warszawy, gdzie objął stanowisko zmarłego Stanisława Moniuszki w Konserwatorium Warszawskim, rozpoczynając tym samym swoją pedagogiczną ścieżkę. Kilka lat później otrzymał posadę dyrektora artystycznego Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i wraz z Władysławem Wiślickim współtworzył oraz prowadził amatorski chór mieszany. Jednak w stolicy jego artystyczne idee nie spotkały się ze zrozumieniem, co skłoniło go do podjęcia decyzji o powrocie do rodzinnego miasta. Początkowo zajął się dyrygowaniem w koncertach Orkiestry Miejskiej, a następnie przewodniczył amatorskiej orkiestrze Towarzystwa Muzycznego. Z jego inicjatywy w 1888 roku utworzono Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego z siedzibą w Krakowie, gdzie pełnił funkcję dyrektora, a ponadto prowadził klasę organów i był wykładowcą przedmiotów teoretycznych. Ostatnie lata życia poświęcił pracy pedagogicznej, kształcąc przyszłych artystów scen muzycznych.
Władysław Żeleński zmarł 23 stycznia 1921 roku. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Jego dorobek artystyczny jest bardzo pokaźny. Żeleński jest autorem wielu kompozycji, do których zaliczamy m.in. Dwa tańce polskie, Symfonię I, Symfonię II, uwerturę W Tatrach, kwartety smyczkowe tj. Kwartet smyczkowy E-dur i Wariacje na temat własny, a ponadto Koncert na fortepian i orkiestrę Es-dur, Kwartet fortepianowy c-moll, opery, tj. Konrad Wallenrod, Goplana, Janek oraz Stara baśń. Tworzył także pieśni oraz kantaty, m.in. Kantata na cześć J. I. Kraszewskiego oraz Kantata ku uczczeniu zwycięstwa Jana Sobieskiego pod Wiedniem.
Niestety znaczna część jego dzieł do dzisiaj pozostaje zaginiona, przez co jego twórczość odchodzi w zapomnienie.