Dostęp do kopert dowodowych pod znakiem zapytania. Obywatelska inicjatywa walczy o zmianę przepisów

Dostęp do dokumentów po zmarłych przodkach jeszcze do niedawna był dla wielu rodzin oczywistością. Dziś coraz częściej kończy się odmową ze strony urzędów. Wszystko za sprawą wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z grudnia 2023 roku, który znacząco zawęził interpretację tzw. interesu prawnego. W odpowiedzi na te zmiany powstała inicjatywa Dowody Pamięci, której celem jest przywrócenie jasnych zasad dostępu do kopert dowodowych i ochrona prawa obywateli do poznawania własnej historii.

Koperty dowodowe, jako źródło wiedzy o przodkach

Koperty dowodowe to specyficzny, ale niezwykle wartościowy zasób archiwalny. Były zakładane w momencie wyrabiania pierwszego dowodu osobistego i przez dekady gromadziły dokumenty przekazywane do urzędów. W wielu przypadkach zawierają fotografie, odręcznie pisane życiorysy, metryki urodzenia, a czasem także dokumenty, których nie ma już w żadnych innych archiwach.

 

Dla genealogów i rodzin badających swoje dzieje koperty dowodowe często stanowią jedyną szansę na przełamanie tzw. muru genealogicznego. Obowiązek posiadania dowodu osobistego, wprowadzony w Polsce na początku lat 50., sprawił, że dokumentacja ta obejmuje znaczną część społeczeństwa.

Wyrok NSA i zmiana praktyki urzędów

Sytuacja zmieniła się po wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 grudnia 2023 roku. Sąd uznał, że powoływanie się wyłącznie na kult pamięci osoby zmarłej, wynikający z art. 23 Kodeksu cywilnego, nie stanowi wystarczającego interesu prawnego do uzyskania dostępu do dokumentów.

 

W praktyce oznacza to, że coraz więcej urzędów odmawia wydania wglądu w koperty dowodowe. Brak jednoznacznych przepisów sprawia, że decyzje są niejednolite, a obywatele trafiają na administracyjną barierę, której wcześniej nie było.

Inicjatywa Dowody Pamięci i jej cele

W odpowiedzi na te problemy powstała inicjatywa Dowody Pamięci. Tworzą ją osoby zajmujące się genealogią, historią rodzin oraz ochroną dziedzictwa. Ich głównym postulatem jest prawne uregulowanie dostępu do kopert dowodowych w sposób jasny i jednolity dla całego kraju.

 

Inicjatywa Dowody Pamięci zwraca uwagę, że dla wielu rodzin są to jedyne materialne ślady po przodkach. Zdjęcia dziadków czy pradziadków, osobiste notatki czy życiorysy mają nie tylko wartość archiwalną, ale także emocjonalną i kulturową.

Obywatelski projekt ustawy i zbiórka podpisów

Aby projekt zmian trafił pod obrady Sejmu, inicjatywa Dowody Pamięci musi zebrać 100 tysięcy podpisów. To warunek formalny dla obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej. Akcja zbiórki prowadzona jest w całym kraju i potrwa do początku stycznia 2025 roku.

 

Organizatorzy podkreślają, że każdy podpis ma znaczenie. Bez szerokiego poparcia społecznego problem dostępu do kopert dowodowych może pozostać nierozwiązany, a kolejne pokolenia stracą możliwość poznania własnych korzeni.

Prawo do historii a interes publiczny

Eksperci zwracają uwagę, że sprawa kopert dowodowych wykracza poza indywidualne potrzeby rodzin. To także kwestia interesu publicznego, ochrony dziedzictwa narodowego oraz zachowania ciągłości pamięci społecznej. W wielu krajach europejskich dostęp do dokumentów archiwalnych po zmarłych jest regulowany w sposób bardziej przejrzysty.

 

Inicjatywa Dowody Pamięci wskazuje, że brak jasnych zasad w Polsce prowadzi do chaosu prawnego i nierównego traktowania obywateli, w zależności od interpretacji danego urzędu.

Gdzie szukać informacji i jak się zaangażować?

Osoby zainteresowane tematem mogą znaleźć szczegółowe informacje na stronie internetowej inicjatywy oraz w jej kanałach w mediach społecznościowych "Dowody Pamięci". Tam dostępne są także formularze poparcia oraz lista koordynatorów prowadzących zbiórkę podpisów w poszczególnych regionach.

 

Dla organizatorów inicjatywy Dowody Pamięci kluczowe jest nie tylko zebranie podpisów, ale także zwiększenie świadomości społecznej na temat istnienia i znaczenia kopert dowodowych.

 

Spór o dostęp do kopert dowodowych pokazuje, jak delikatna jest granica między ochroną danych a prawem do pamięci i historii. Obywatelska inicjatywa Dowody Pamięci próbuje tę lukę wypełnić, proponując konkretne rozwiązania prawne. Od powodzenia zbiórki podpisów zależy, czy temat trafi na agendę parlamentarną i czy przyszłe pokolenia zachowają realny dostęp do dokumentów swoich przodków.