NIK: KAS nie kontrolowała przestrzegania sankcji wobec Rosji i Białorusi

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport dotyczący działań Krajowej Administracji Skarbowej w związku z ustawą sankcyjną obowiązującą od kwietnia 2022 roku. Wynika z niego, że w latach 2022–2023 KAS nie prowadziła kontroli związanych z przestrzeganiem sankcji wobec Rosji i Białorusi. Dopiero w 2024 roku wdrożono pierwsze systemowe rozwiązania w tym zakresie.

Brak narzędzi i procedur

Kontrola NIK wykazała, że przez dwa lata od wejścia w życie przepisów sankcyjnych nie opracowano procedur ani mechanizmów, które pozwalałyby na skuteczną identyfikację podmiotów podlegających restrykcjom. Ministerstwo Finansów nie kierowało w tym czasie żadnych wniosków o pogłębione analizy czy wszczęcie kontroli celno-skarbowych.

Izba podkreśliła, że brakowało także zasad dotyczących typowania podmiotów do wpisu na listę sankcyjną. To sprawiło, że działania KAS miały charakter fragmentaryczny i w praktyce nie pozwalały na skuteczne egzekwowanie sankcji gospodarczych.

Sankcje wobec Rosji i Białorusi pod lupą

W ocenie kontrolerów NIK dopiero od 2024 roku wprowadzono mechanizmy analityczne, które umożliwiają ocenę przestrzegania sankcji wobec Rosji i Białorusi. Wcześniej działania miały charakter wycinkowy i ograniczały się do pojedynczych przypadków.

W raporcie wskazano, że szef KAS poprawnie realizował obowiązki dotyczące zamrożonych środków finansowych, jednak w dwóch przypadkach decyzje wydane przez Naczelnika Dolnośląskiego Urzędu Celno-Skarbowego we Wrocławiu były nieprawidłowe.

Problemy z kontrolą towarów i węgla

Jednym z kluczowych obszarów kontroli były badania węgla, które miały potwierdzać jego pochodzenie. Okazało się jednak, że wyniki były często niejednoznaczne, a czas oczekiwania na analizę zbyt długi. W efekcie skuteczność działań KAS w tym zakresie była niewielka.

Podobne trudności pojawiły się w odniesieniu do innych towarów objętych sankcjami. Brakowało realnych narzędzi, które pozwoliłyby zweryfikować źródło pochodzenia i ostateczne miejsce przeznaczenia produktów.

Wnioski i potrzeba zmian

Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę na konieczność opracowania kompleksowego modelu działania. Zdaniem kontrolerów tylko systemowe rozwiązania pozwolą na skuteczne egzekwowanie sankcji wobec Rosji i Białorusi, które stanowią istotny element polityki międzynarodowej Polski i Unii Europejskiej.

Raport NIK pokazuje poważne braki w funkcjonowaniu Krajowej Administracji Skarbowej w latach 2022–2023. Brak procedur, nieskuteczne analizy i ograniczone narzędzia sprawiły, że sankcje wobec Rosji i Białorusi nie były należycie kontrolowane. Dopiero wprowadzone w 2024 roku mechanizmy mogą zmienić tę sytuację i zwiększyć efektywność działań administracji.