Edukacja obywatelska w szkołach. Nowy przedmiot ma budować zaufanie do instytucji

Polscy uczniowie wyróżniają się na tle rówieśników z Europy i świata wysokim poziomem wiedzy obywatelskiej. Badania pokazują jednak, że mimo dobrej orientacji w mechanizmach życia społecznego, młodzi ludzie mają niewielkie zaufanie do instytucji publicznych i polityki. W odpowiedzi na te wyzwania od roku szkolnego 2025/2026 wprowadzony zostanie nowy przedmiot edukacja obywatelska. Jego głównym celem nie będzie jedynie przekazywanie wiedzy, ale także praktyczne uczenie się odpowiedzialności za wspólnotę.

Polscy uczniowie dobrze przygotowani, ale nieufni

Międzynarodowe Badanie Kompetencji Obywatelskich ICCS 2022 pokazało, że polscy ósmoklasiści należą do najlepiej przygotowanych obywatelsko uczniów w Europie. Nasz kraj uplasował się na trzecim miejscu, ustępując jedynie Tajwanowi i Szwecji. Ponad 48 procent badanych osiągnęło najwyższy poziom kompetencji, co świadczy o dużym potencjale młodzieży.

 

Jednocześnie analizy wykazały, że młodzi Polacy są w grupie najmniej ufających instytucjom publicznym. Tylko co trzeci uczeń uważa, że system polityczny w Polsce działa poprawnie. Nieufność dotyczy nie tylko rządu czy parlamentu, ale także sądów, partii politycznych, a nawet szkół. Spadek zaufania jest widoczny również w danych historycznych – w 2009 roku ufało innym ludziom blisko 60 procent uczniów, obecnie ten odsetek wynosi zaledwie 36 procent.

Edukacja obywatelska jako praktyka, nie teoria

Dotychczasowa forma nauczania wiedzy o społeczeństwie opierała się głównie na przekazywaniu faktów i podstawowych umiejętności. Ministerstwo Edukacji zapowiedziało zmianę tego podejścia. Edukacja obywatelska ma w większym stopniu opierać się na praktyce, uczniowie będą realizować projekty społeczne, brać udział w działaniach lokalnych, współpracować z instytucjami czy uczestniczyć w spotkaniach z przedstawicielami władz.

 

Celem nowych zajęć będzie budowanie poczucia sprawczości i zaufania do instytucji publicznych. Eksperci podkreślają, że tylko bezpośrednia interakcja – np. rozmowa z radnym, wizyta w sądzie czy udział w sesji rady miasta – może przełamywać dystans między młodzieżą a światem polityki. Dzięki temu uczniowie mają zrozumieć, że obywatel nie jest biernym obserwatorem, ale aktywnym uczestnikiem życia wspólnoty.

Program neutralny światopoglądowo

Twórcy podstawy programowej zwracają uwagę, że edukacja obywatelska ma zachować neutralność polityczną. Podczas zajęć uczniowie nie otrzymają gotowych odpowiedzi na pytania, które budzą w społeczeństwie kontrowersje, jak ocena Unii Europejskiej czy polityka migracyjna. Zamiast tego młodzi ludzie będą analizować różne perspektywy i na ich podstawie wyciągać własne wnioski.

 

Nowy przedmiot ma także promować wartości konstytucyjne, takie jak odpowiedzialność, szacunek, współpraca czy otwartość na różnorodność. Nauczyciele będą zachęcać uczniów do krytycznego myślenia i samodzielnego formułowania opinii w oparciu o rzetelne źródła.

Jak będą wyglądały zajęcia?

Od roku szkolnego 2025/2026 edukacja obywatelska zostanie wprowadzona w szkołach ponadpodstawowych. W liceach ogólnokształcących przewidziano dwie godziny lekcyjne w klasie drugiej i jedną w klasie trzeciej. Podobny wymiar otrzymają uczniowie techników i szkół branżowych.

 

Program zakłada, że młodzież nauczy się nie tylko teorii dotyczącej demokracji czy trójpodziału władzy, ale również sposobów rozwiązywania konfliktów społecznych, angażowania się w życie lokalnej społeczności i odpowiedzialnego udziału w wyborach

 

Wprowadzenie nowego przedmiotu to odpowiedź na potrzebę budowania większego zaufania młodych Polaków do instytucji i polityki. Edukacja obywatelska ma stać się narzędziem, które nie tylko pogłębi wiedzę, ale przede wszystkim zachęci uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Jeśli reforma przyniesie oczekiwane efekty, może realnie wpłynąć na przyszłość polskiego społeczeństwa, czyniąc je bardziej otwartym, zaangażowanym i odpowiedzialnym.