Śmierć Elżbiety II: co zmieni się w rodzinie królewskiej i rzeczywistości prawno-politycznej Wielkiej Brytanii?
- Dodał: Zuzanna Ptaszyńska
- Data publikacji: 11.09.2022, 23:40
Odejście Elżbiety II to nie tylko personalna zmiana na tronie Zjednoczonego Królestwa i pozostałych królestw wspólnotowych. Jakie zmiany mają i będą miały miejsce w kwestiach prawno-politycznych, życiu codziennym Brytyjczyków i członków rodziny królewskiej? Jak teraz wygląda linia sukcesji? Czy Karol III jest osobą, która będzie dążyć do zmodyfikowania roli monarchy?
Hymn Zjednoczonego Królestwa to teraz God Save the King
Słowa i tytuł hymnu państwowego są dostosowywane do tego czy na tronie zasiada król, czy królowa. Ostatnio Brytyjczycy śpiewali God Save the King w lutym 1952 roku, kiedy na tronie zasiadał ojciec Elżbiety, Jerzy VI.
Pieśń ta została po raz pierwszy wykonana w 1745 roku dla poparcia króla Jerzego II Hanowerskiego, gdy jego panowanie zostało zagrożone przez Karola Edwarda Stuarta cieszącego się poparciem Szkotów. Ostatnia zwrotka hymnu ma zdecydowany wydźwięk antyszkocki, dlatego nie jest wykonywana:
Panie, spraw, by marszałek Wade/Z Twą pomocą/Przyniósł nam zwycięstwo./Niech stłumi bunt/ I jak rwący potok/Niech porwie buntowniczych Szkotów.
Melodia hymnu została przejęta w kilku innych państwach, m.in. w Liechtensteinie. Obecnie hymn brytyjski jest również hymnem państwowym Nowej Zelandii (a konkretniej — jest tam drugim hymnem, pierwszym jest God Defend New Zealand). Ponadto pieśń jest hymnem królewskim (nie państwowym!) w pozostałych królestwach wspólnotowych (m.in. w Australii, Kanadzie czy Papui-Nowej Gwinei).
Nowe banknoty, monety, paszporty, znaczki i skrzynki pocztowe, a nawet policyjne hełmy...
Wizerunek lub inicjały monarchy towarzyszą Brytyjczykom w wielu dziedzinach życia codziennego, m.in. na znaczkach pocztowych czy banknotach. Mieszkańcy Zjednoczonego Królestwa nie zajmowali sobie tym głowy przez 70 lat. Zmiana na tronie wiąże się jednak z aktualizacją dokumentów czy wydrukiem nowych pieniędzy. Niektóre siły policyjne w Anglii i Walii, które nadal noszą królewski monogram Elżbiety II pośrodku hełmów, będą musiały wprowadzić poprawki.
Paszporty brytyjskie są wydawane w imieniu Jej Królewskiej Mości i nadal są ważne w podróży, ale w przypadku nowych dokumentów tekst na wewnętrznej stronie przedniej okładki zostanie zaktualizowany do Jego Królewskiej Mości.
Od 1967 roku wszystkie znaczki drukowane przez Royal Mail mają wytłoczoną sylwetkę profilu królowej Elżbiety II. Choć teraz przestaną być drukowane znaczki z monarchinią i rozpocznie proces tworzenia nowych, nadal będzie można używać na listach i paczkach znaczków z podobizną Elżbiety II. Oczywistym jest, że, tak jak w przypadku monet i banknotów, o których niżej, proces wymiany będzie stopniowy.
W Zjednoczonym Królestwie jest ponad 100 tys. skrzynek pocztowych Royal Mail, które są opatrzone inicjałami królowej, ERII (Elizabeth Regina II). Nowe skrzynki będą miały inicjały nowego panującego — CRIII (Charles Rex III). Wymiana skrzynek zajmie oczywiście wiele lat — pojawiły się nawet głosy, żeby zrezygnować z wymiany, ponieważ w kraju znajdują się jeszcze skrzynki z inicjałami Jerzego V czy Jerzego VI! Co istotne, skrzynki ulokowane w Szkocji są opatrzone szkocką koroną.
Odnośnie do pieniędzy, wymiana będzie postępowała jeszcze wolniej, gdyż w obiegu znajdują się monety i banknoty z wizerunkiem zmarłej królowej o łącznej wartości 80 mld funtów. Królowa pojawia się na wszystkich banknotach emitowanych przez Bank Anglii od 1960 roku (banknoty emitowane przez banki szkockie i północnoirlandzkie nie przedstawiają monarchy). Najnowszy wizerunek Elżbiety na brytyjskich monetach pochodzi z 2015 roku. W komunikacie Banku Anglii podano, że kwestia wymiany nie została jeszcze rozstrzygnięta i będzie przedmiotem dyskusji po zakończeniu żałoby narodowej. Wiadomo jednak, że będzie stopniowa i wszystkie wyemitowane do tej pory banknoty i monety pozostają ważnym środkiem płatniczym, a także że Karol zostałby uwieczniony zwrócony w lewą stronę – tradycja nakazuje, aby kierunek, w którym monarcha zwraca się na monetach, był zmieniany dla każdego nowego panującego, zaś Elżbieta II jest na monetach zwrócona w prawą stronę.
Podobny proces będzie miał miejsce w związku z obecnością na produktach opatrzonych królewskim znakiem jakości (a konkretnie oznacza to, że dana firma zaopatruje królewskie posiadłości) słów By appointment to Her Majesty the Queen na etykiecie. Rozpoczyna się druk etykiet z napisem His Majesty the King, a naturalnym jest, że do wyczerpania zapasów na rynku będzie można znaleźć produkty zaaprobowane przez królową. Obecnie takimi etykietami może poszczycić się ok. 800 frm.
Książę Wilhelm został następcą tronu, księciem Walii
Tytuł księcia Walii przysługuje następcy brytyjskiego tronu, zaś księżnej Walii — jego małżonce. Z tego względu Wilhelm i Katarzyna nie są już księciem i księżną Cambridge. Należy zwrócić uwagę, że o ile Karol dotychczas tytułowany był księciem Walii, jego małżonka, Kamila, znana była jako księżna Kornwalii, co było dość symboliczne. Kornwalia również jest włością księcia Walii, w związku z tym przysługuje mu także tytuł księcia Kornwalii. Wobec Kamili nie używano tytułu księżnej Walii ze względu na pamięć o księżnej Dianie. Popularność i miłość Brytyjczyków do pierwszej żony Karola kontrastowała z ich stosunkiem do Kamili, uważanej za osobę, która rozbiła jego małżeństwo z Dianą. Można więc powiedzieć, że nie chciano drażnić opinii publicznej, nadając Kamili tytuł, z którym kojarzona była królowa ludzkich serc.
Zmiany odczują też dzieci księcia Henryka i księżnej Meghan. Mimo iż młodszy syn Karola i jego małżonka zrezygnowali z bycia czynnymi członkami rodziny królewskiej, zachowali prawa do tytułów książęcych. Tych jednak nie posiadało dotychczas ich potomstwo: Archie i Lilibet. W związku z tym, że są teraz wnukami panującego, 3-latek i jego roczna siostra są tytułowani księciem i księżniczką.
Warto odnotować, że drugi syn panującego otrzymuje tytuł księcia Yorku. Zgodnie z logiką, po śmierci Elżbiety powinien się nim stać Henryk, jednak tytuł nadal przysługuje niesławnemu Andrzejowi, który zrezygnował z bycia czynnym członkiem rodziny królewskiej, został pozbawiony patronatów i tytułów wojskowych w związku z jego kontrowersyjną znajomością z Jeffreyem Epsteinem. W ramach ciekawostki można wspomnieć, że to właśnie Andrzej (oraz jego była żona, Sarah, księżna Yorku) zaopiekują się ukochanymi psami rasy corgi, które należały do królowej.
W związku z wstąpieniem Karola na tron pierwsze miejsca w brytyjskiej linii sukcesji zajmują teraz:
- Wilhelm, książę Walii,
- Książę Jerzy, pierworodny Wilhelma i Katarzyny,
- Księżniczka Karolina, córka Wilhelma i Katarzyny,
- Książę Ludwik, syn Wilhelma i Katarzyny,
- Henryk, książę Sussex, brat Wilhelma,
- Książę Archie, pierworodny Henryka i Meghan,
- Księżniczka Lilibet, córka Henryka i Meghan,
- Andrzej, książę Yorku, drugi syn Elżbiety i Filipa,
- Księżniczka Beatrycze, Pani Edoardo Mapelli-Mozzi, pierworodna Andrzeja i Sarah,
- Sienna Mapelli Mozzi, córka Beatrycze i Edoardo Mapelli Mozziego,
- Księżniczka Eugenia, Pani Jack Brooksbank, córka Andrzeja,
- August Brooksbank, syn Eugenii i Jacka Brooksbanka,
- Edward, hrabia Wesseksu, trzeci syn Elżbiety i Filipa,
- Jakub, wicehrabia Severn, syn Edwarda i Zofii,
- Ludwika, córka Edwarda i Zofii,
- Anna, księżniczka królewska, cóka Elżbiety i Filipa,
- Peter Phillips, syn Anny i Marka Philipsa,
- Savannah Phillips, córka Petera i Autumn,
- Isla Phillips, córka Petera i Autumn,
- Zara Tindall, córka Anny i Marka Philipsa,
- Mia Tindall, córka Zary i Mike'a Tindalla,
- Lena Tindall, córka Zary i Mike'a Tindalla,
- Lucas Tindall, syn Zary i Mike'a Tindalla.
Należy mieć świadomość, że Elżbieta II zdecydowała o zniesieniu zasady męskiej primogenitury, co dokonało się w 2013 roku. W jej myśl pierwszeństwo w dziedziczeniu tronu mieli potomkowie płci męskiej — z tego względu księżniczka Anna, choć jest drugim najstarszym dzieckiem Elżbiety i Filipa, zajmuje w linii sukcesji miejsce za dwoma młodszymi braćmi i ich dziećmi. I tak dzięki zmianie księżniczka Karolina nie jest przeskoczona w linii sukcesji przez młodszego brata, Ludwika. Księżniczka Anna pozostaje jednak w dawnej pozycji, gdyż prawo nie działa wstecz (a Karolina urodziła się dwa lata po zmianie zasady).
Kamila otrzymała tytuł królowej małżonki
W związku z powyższym odnośnie do Kamili, kontrowersje budził jej przyszły tytuł jako żony króla. Stosunek Brytyjczyków do Kamili ewoluował, nie jest już powszechnie znienawidzona. Sympatię zdobyła m.in. dzięki działalności charytatywnej, zaś królowa doceniła ją za dzielne znoszenie upokorzeń i dyskrecję. Zgodnie z zapowiedziami Elżbiety II z lutego 2022 roku, po śmierci królowej Kamila otrzymała tytuł Jej Królewskiej Mości Królowej Małżonki Zjednoczonego Królestwa (ang. Queen Consort), nie zaś, jak wielu zakładało, księżnej małżonki. Oznacza to, że będzie ona koronowana wraz z Karolem (najpewniej odbędzie się to latem 2023 roku).
Warto przy okazji nadmienić, że w przypadku władczyń sprawa wygląda zgoła odmiennie. Małżonek Elżbiety nosił tytuł księcia małżonka, podobnie jak chociażby mąż królowej Wiktorii — książę Albert. Filip nie był więc koronowany. Wśród jego licznych tytułów znalazł się za to tytuł księcia Zjednoczonego Królestwa.
Karol a apolityczność monarchy, możliwe profile zaangażowania króla
Na mocy niepisanej zasady przyjęto, iż głowa państwa pozostaje neutralna w sprawach politycznych. Choć monarcha ma prawo do zawetowania ustawy, nie uczynił tego od początku XVIII wieku (jako ostatnia zrobiła to królowa Anna). Panujący nie wyraża swoich opinii i sympatii oraz antypatii politycznych. Zdanie królowej Elżbiety II na wiele tematów bywało przedmiotem dywagacji, jak chociażby jej domniemane poparcie Brexitu. Należy wyjaśnić, iż nagłówek The Sun o treści Królowa popiera Brexit (ang. Queen Backs Brexit) z 2016 roku był parafrazą domniemanych słów królowej przytoczonych przez jednego z urzędników, które to miały paść podczas spotkania z udziałem monarchini kilka lat przed referendum ws. opuszczenia Unii Europejskiej przez Zjednoczone Królestwo. Pałac Buckingham złożył nawet odwołanie do odnośnej instancji i wygrał sprawę przeciwko The Sun.
Książę Karol jest pierwszym tak gruntownie wykształconym władcą Zjednoczonego Królestwa, jest archeologiem, a specjalizuje się w historii wypraw krzyżowych. Zawsze chętnie wyrażał swoje zdanie: czy to odnośnie do konkretnych osób (np. odmawiając uczestnictwa w obiedzie z przywódcą ChRL, Xi Jinpingiem; warto odnotować, że Karol przyjaźni się z Dalajlamą), czy w sprawie konkretnych polityk. Urzędujący w latach 1997-2007 premier Tony Blair wspominał, że ówczesny następca tronu wysłał do niego wiele listów z wizjami i propozycjami rozwiązań m.in. w kwestiach środowiska i polityki klimatycznej. Odręcznie nanosił też poprawki na kopie aktów prawnych uchwalanych w brytyjskim parlamencie. Karol III jako monarcha będzie musiał nieco ograniczyć swoje zapędy, aczkolwiek będzie miał większe pole do inspirowania brytyjskich władz, światowych przywódców i funkcjonariuszy międzynarodowych do działania. Uważa się, że kwestie ochrony przyrody oraz polityka klimatyczna będą w centrum zainteresowania nowego władcy. Karol był niejako w awangardzie, gdy ochrona środowiska, ekologiczny tryb życia i katastrofa klimatyczna nie były jeszcze kwestiami, których przeciętny człowiek był świadomy. W latach 90. XX wieku stworzył wraz z kornwalijskimi rolnikami przedsiębiorstwo produkujące ekologiczne wyroby. Jeszcze jako książę Walii wziął udział w paryskim szczycie klimatycznym w 2015 roku, co początkowo powodowało protokolarne kontrowersje, ponieważ Karol nie był przywódcą państwa.
Warto wspomnieć ponadto, że Karol jest żywo zainteresowany architekturą. Echem odbiła się jego wypowiedź na temat Londynu, który to, według ówczesnego księcia, miał być odbudowywany 300 lat od wybuchu pożaru z 1666 roku, zaś wystarczyło 15 lat, by go oszpecić. Karol stworzył nawet film dokumentalny, w którym przemierza kraj i komentuje jego architekturę, a w 1989 roku napisał książkę A Vision of Britain. Mało kto wie, że w Kornwalii z inspiracji Karola, w duchu Nowej urbanistyki, powstało miasto Poundbury.